Στον θαυμαστό κόσμο του παιδικού βιβλίου | In the wonderland of children's books: Ένα ιστολόγιο για το παιδικό βιβλίο, και όχι μόνο... | A blog about children's books, and more...
Ο Καραγκιόζης βάζει τα γιορτινά του και παρέα με τα Κολλητήρια υποδέχονται τα Χριστούγεννα. Τι δώρα θα πάρει η φέτος η ξυπόλυτη οικογένεια; Ο Μπαρμπα-Γιώργος, ο Μορφονιός, ο Σταύρακας, ο Νιόνιος και όλοι οι αγαπημένοι ήρωες του θεάτρου σκιών περνάνε από τη σκηνή και τραγουδάνε παραδοσιακά κάλαντα από όλη την Ελλάδα με τη συνοδεία ζωντανής μουσικής - μπροστά και πίσω από το πανί.
Ο Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος, γνωστός για το πολύπλευρο ταλέντο του και την πληθωρική προσωπικότητά του, παίρνει θέση πίσω από τον μπερντέ και στον ρόλο του καραγκιοζοπαίχτη σας περιμένει στην «παράγκα» του: στην ανακαινισμένη Αίθουσα Εκδηλώσεων του Ωδείου του στο Μαρκόπουλο Μεσογαίας. Γνωστός για την ικανότητά του να παίζει πολλά όργανα, τη συνεργασία του με καταξιωμένους καλλιτέχνες ως μουσικός, τραγουδιστής, τραγουδοποιός και ηθοποιός, αλλά και το ανήσυχο πνεύμα του, φέτος έχει στήσει τον δικό του Θίασο Σκιών με φρέσκια και δημιουργική ματιά.
Στο «Χριστουγεννιάτικο δώρο του Καραγκιόζη» θα φορέσουμε όλοι την εορταστική μας διάθεση, θα τραγουδήσουμε παρέα με τους αγαπημένους ήρωες της λαϊκής μας παράδοσης, θα γελάσουμε, θα γνωρίσουμε κάλαντα, ήθη και έθιμα απ’ όλη την Ελλάδα, αλλά και θα προβληματιστούμε για έννοιες όπως: το μήνυμα των Χριστουγέννων, το έθιμο των δώρων και την αξία της φιλίας και της οικογένειας.
Η παράσταση φιλοξενείται στην ανακαινισμένη Αίθουσα Εκδηλώσεων του Ωδείου «Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος» στην Κεντρική Πλατεία Μαρκοπούλου Μεσογαίας. Ο χώρος αυτός φιλοδοξεί να γίνει ένα αποκεντρωμένο εναλλακτικό στέκι μουσικής, θεάτρου και πολιτισμού.
Μετά τη θεατρική μεταφορά του Παίκτη του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, που σημείωσε μεγάλη επιτυχία και άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις (μπορείτε να διαβάσετε σημείωμά μας για την παράσταση εδώ), η ομάδα Gaff επανέρχεται στη σκηνή του Θεάτρου 104 με ένα ακόμη λογοτεχνικό έργο: την Πανούκλα του Αλμπέρ Καμί, σε σκηνοθεσία της Σοφίας Καραγιάννη.
O Καμί (1913-1960, Νόμπελ Λογοτεχνίας 1957) έγραψε το μυθιστόρημά του Η πανούκλα μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συγκεκριμένα το 1947 – σημειωτέον ότι, στα χρόνια της κατοχής της Γαλλίας από τους Γερμανούς, είχε λάβει μέρος στην Αντίσταση. Η βαρβαρότητα του πολέμου, βέβαια, τον είχε στιγματίσει από την παιδική του ηλικία, αφού ο πατέρας του έχασε τη ζωή του στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο· μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου όμως η Ευρώπη ήρθε αντιμέτωπη και με τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης, που περνά στο έργο του. Ο Καμί, επιτυχημένος και ως θεατρικός συγγραφέας –Καλιγούλας (1945), Οι δίκαιοι (1949)– και άνθρωπος του θεάτρου –ιδρυτής του «Théâtre du Travail» (1935), για το οποίο εργάστηκε ως σκηνοθέτης, διασκευαστής, ηθοποιός και θεωρητικός– στην Πανούκλα ενσωματώνει πολλά στοιχεία θεατρικής γραφής, τα οποία άντλησαν και αξιοποίησαν στο έπακρο η Σοφία Καραγιάννη και ο Μιχάλης Βραζιτούλης, που υπογράφουν τη μετάφραση και τη δραματουργική επεξεργασία του κειμένου.
Σύμφωνα με την υπόθεση, η ζωή των κατοίκων μιας πόλης (στο βιβλίο, ο λόγος γίνεται για το Οράν της Αλγερίας) αλλάζει από τη μια στιγμή στην άλλη, όταν οι αρουραίοι αρχίζουν να βγαίνουν ημιθανείς από τους υπονόμους και η πανούκλα μεταδίδεται με ανεξέλεγκτο ρυθμό στους ανθρώπους. Αφηγητής της ιστορίας ο γιατρός Ριέ, που καταγράφει το χρονικό της επιδημίας. Στη σκηνή του θεάτρου, ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης με λευκή ιατρική ποδιά κι ένα κασετοφωνάκι στο χέρι προχωρά σε ημερολογιακή καταγραφή των γεγονότων, από τη στιγμή που βλέπει έναν ψόφιο αρουραίο στο κεφαλόσκαλο της πολυκατοικίας όπου μένει. Ο κύριος Μισέλ, ο θυρωρός, διατείνεται ότι κάποιος φαρσέρ έχει βάλει το χεράκι του. Ακόμα κι όταν οι ψόφιοι αρουραίοι πληθαίνουν, ο θυρωρός δε θέλει να παραδεχτεί την αλήθεια – η πρώτη από πολλές ομοιότητες με τη σημερινή κατάσταση, για όσους αμφισβητούν την κρισιμότητα της πανδημίας του κορονοϊού.
Απέναντι από το γραφείο του γιατρού υπάρχει στο σκηνικό μια μεγάλη ποντικότρυπα, απ’ όπου μπαινοβγαίνουν τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου: ο Δημήτρης Μαμιός ως Αγγελιαφόρος της αρρώστιας ή προσωποποίηση της Πανούκλας και ο Κωνσταντίνος Πασσάς ως προσωποποίηση της Πόλης, μέσα από τα διάφορα πρόσωπα που υποδύεται. «Για να γνωρίσεις μια πόλη, πρέπει να δεις πώς οι άνθρωποί της δουλεύουν, ερωτεύονται, πεθαίνουν», δηλώνει ο γιατρός Ριέ. Τώρα όμως η πόλη αλλάζει, φτάνει στο σημείο να κλείσει τις πύλες της για να μην εξαπλωθεί η πανούκλα, εγκλωβίζοντας και όσους ξένους έτυχε να βρεθούν εκεί: «Τώρα πια είστε όλοι από δω», σαν να τους λέει διά στόματος Ριέ, διότι πράγματι η μοίρα είναι κοινή απέναντι σε μια τέτοια καταστροφή. Κι έτσι τώρα οι άνθρωποι της πόλης δεν δουλεύουν πια, δεν ερωτεύονται πια και οι ετοιμοθάνατοι είναι τελείως μόνοι, αφήνοντας τους δικούς τους με τις τύψεις: «Έπρεπε να σε προσέχω περισσότερο». Άλλοι όμως, όπως πριν και όπως πάντα, συνεχίζουν να μιλούν για μπίζνες έξω από τα σπίτια που βρίσκονται σε καραντίνα, έξω από τα δωμάτια όπου οι άνθρωποι ψυχομαχούν.
«Ακόμα και μπροστά στην καταστροφή, η βλακεία είναι ανθεκτική», λέει ο Καμί διά στόματος Ριέ. Άλλη μια δήλωση που μας θυμίζει όσα ζούμε σήμερα.
«Η αγκαλιά της γης άνοιξε για να υποδεχτεί πτώματα. Και ο φόβος διαδέχτηκε τον ύπνο» συνεχίζει την καταγραφή του ο Ριέ και η απόγνωση της πόλης προκαλεί έκσταση στον Αγγελιαφόρο της αρρώστιας, μια γκροτέσκα φιγούρα ποντικού με παρανοϊκό βλέμμα. «You are my sunshine…» τραγουδάει ανέμελα και χαιρέκακα, σκορπώντας γύρω του την οδύνη. Κι η χαρά του είναι διπλή, όταν βρίσκει συμμάχους: από τη μια την Εξουσία, στο πρόσωπο του νομάρχη, που δεν ακούει τη συμβουλή του γιατρού κι αργεί να δώσει εντολή για τα κατάλληλα μέτρα ώστε ν’ αποφευχθεί η εξάπλωση της πανούκλας, από φόβο για την πολιτική σταδιοδρομία του. Από την άλλη, σύμμαχοι της πανούκλας γίνονται οι κάτοικοι της πόλης που ακόμη δε θέλουν να πιστέψουν αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια τους. Ο παρακάτω διάλογος ακούγεται σε διάφορες παραλλαγές: «Τα έμαθες τα νέα για τον τάδε…; Πέθανε». «Ε, δεν ήταν και κανένας καρδαμωμένος». Ο ένας είχε πρόβλημα με τα πνευμόνια του, η άλλη ήταν αλλεργική, ο άλλος δεν ήταν καρδαμωμένος – η πανούκλα απούσα από τις συζητήσεις τους. «Ακόμα και μπροστά στην καταστροφή, η βλακεία είναι ανθεκτική», λέει ο Καμί διά στόματος Ριέ. Άλλη μια δήλωση που μας θυμίζει όσα ζούμε σήμερα.
Φτάνει όμως η ώρα που οι νεκροί είναι τόσοι, ώστε δύσκολα μπορεί κανείς ν’ αμφισβητήσει την αλήθεια. Κι ενώ στην αρχή του έργου κάθε νεκρός/ή υποδηλωνόταν μ’ ένα ζευγάρι παπούτσια, που ο γιατρός τοποθετούσε προβληματισμένος στη σκηνή, φτάνει η στιγμή που τα παπούτσια είναι τόσα ώστε καταφθάνουν μέσα σε τσουβάλια. Και η σκηνή γεμίζει άδεια παπούτσια. Κι αν σε δεύτερο επίπεδο η πανούκλα που πέφτει στην πόλη συμβολίζει τον πόλεμο, τα ζευγάρια αυτά των παπουτσιών δεν μπορεί παρά να παραπέμπουν στα χιλιάδες παπούτσια που βρήκαν οι Σοβιετικοί μπαίνοντας στο Άουσβιτς κι εκτίθενται σήμερα στο μουσείο του.
Οι διάφοροι χαρακτήρες που παρελαύνουν μπροστά στα μάτια μας τηρούν διαφορετική στάση απέναντι στην πανούκλα. Ο εφημέριος Πανελού θεωρεί ότι η Θεία οργή χτύπησε την πόρτα των ανθρώπων επειδή το άξιζαν, ότι η Θεία βούληση δεν σφάλλει και ότι οι δίκαιοι δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν. Ώσπου πεθαίνει από πανούκλα μέσα σε φριχτούς πόνους ένα παιδί. Εκεί βλέπουμε ότι η πίστη του κλονίζεται, ενώ η αθεΐα του γιατρού Ριέ είναι ανυποχώρητη: «Όσο χρειάζεται να γιατρεύω αρρώστους, δεν πιστεύω σ’ έναν παντοδύναμο, καλόβουλο Θεό». Κι η μουσική αλλάζει για πολλοστή φορά: «Ήταν ένα μικρό καράβι…» τραγουδάει με τον παρανοϊκό του τρόπο ο Αγγελιαφόρος της αρρώστιας.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι η μουσικός Ευσταθία Λαγιόκαπα με το ακορντεόν της βρισκόταν επί σκηνής σε όλη τη διάρκεια της παράστασης συνοδεύοντας θαυμάσια τη δράση, άλλοτε βοηθώντας τον Αγγελιαφόρο της αρρώστιας στο ξεφάντωμά του, άλλοτε υπογραμμίζοντας τη δραματικότητα της κατάστασης με μελαγχολικές μελωδίες, σε μουσική του Στάθη Δρογώση. Όλα τα πρόσωπα του έργου αλληλεπιδρούν αρμονικά με τη μουσική. Μάλιστα, είναι συγκλονιστική η στιγμή όπου ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης, εξαντλημένος από την υπεράνθρωπη προσπάθειά του εναντίον της επιδημίας, στρέφεται προς τη μουσικό με βλέμμα αλλοπαρμένο, παραγκωνίζει τον Αγγελιαφόρο της αρρώστιας και γίνεται αυτός ο μαέστρος που δίνει τον ρυθμό.
Για να επιστρέψουμε στην υπόθεση, από τις 16 Απριλίου που αρχίζουν οι καταγραφές του γιατρού, φτάνουμε στον Οκτώβριο, όταν η πόλη έχει πια γονατίσει. «Γιατί σκορπάτε σαν τα ποντίκια; Ε, βέβαια, πανούκλα στη σκηνή, το ανθρώπινο θέατρο καταρρέει!» ουρλιάζει εκστασιασμένος ο Αγγελιαφόρος της αρρώστιας, που βρίσκει σθεναρή αντίσταση από τον γιατρό και όσους τίθενται στο πλευρό του για να βοηθήσουν τους ασθενείς, κι ας μην έχουν ιατρικές γνώσεις. Όπως ο δημοσιογράφος Ραμπέρ, ο ιδεαλιστής Ταρού και ο εφημέριος Πανελού, στον οποίον ο γιατρός Ριέ λέει: «Ας δουλέψουμε γι’ αυτό που μας ενώνει, χωρίς βλασφημίες, χωρίς προσευχές».
Δεκέμβριος πια και η πόλη είναι για τα καλά αντιμέτωπη με τη μοναξιά, τον φόβο, την τρέλα και τον θάνατο. Οι γιατροί εναποθέτουν τις ελπίδες τους στο κρύο (στην εποχή μας, κάποιοι εναπόθεταν αρχικά τις ελπίδες τους στη ζέστη του καλοκαιριού για τον κορονοϊό), η σκηνή γεμίζει ζευγάρια με παπούτσια, ο Αγγελιαφόρος της αρρώστιας παραληρεί. Τον Ιανουάριο ο νέος ορός που δοκιμάζεται δείχνει επιτέλους αποτελεσματικός, οι αριθμοί των νεκρών μειώνονται και ο γιατρός Ριέ πιάνεται στα χέρια επί σκηνής με τον Αγγελιαφόρο της αρρώστιας, ο οποίος δεν απογοητεύεται: «Ακόμα και οι θεοί ξεκουράζονται μετά το μέγα έργο!» αναφωνεί.
Η κατάληξη του έργου είναι γνωστή: η ιατρική κατανικά την πανούκλα, οι άνθρωποι ξεχύνονται στους δρόμους και η πόλη επιστρέφει πανηγυρίζοντας στον προηγούμενο ρυθμό της. Στη θεατρική σκηνή, ο γιατρός Ριέ χτίζει την ποντικότρυπα με τα παπούτσια των νεκρών γονατιστός, σαν να κλίνει το γόνυ στα θύματα για τον άδικο, ίσως και αδικαίωτο, θάνατό τους. Όπως νιώθουμε κι εμείς ως θεατές ότι κλίνουμε το γόνυ στα θύματα, στους γιατρούς, σε όσους δίνουν την όποια μάχη με αυταπάρνηση και αλληλεγγύη για το κοινό καλό.
Εξαιρετικό το εύρημα της προσωποποίησης της Πανούκλας μέσω του Αγγελιαφόρου της αρρώστιας, αλλά και δύσκολο στην πραγματοποίησή του – υποστηρίχτηκε άψογα από το πλούσιο ταλέντο του Δημήτρη Μαμιού. Υπέροχος και ο Κωνσταντίνος Πασσάς, που κυριολεκτικά μεταμορφώνεται κάθε φορά που εμφανίζεται μέσα από την ποντικότρυπα. Στιβαρός στον ρόλο του ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης, μας δείχνει όλες τις πλευρές του Ριέ που, εκτός από καταρτισμένος γιατρός, είναι αφοσιωμένος σύζυγος, πιστός φίλος, σκεπτόμενος πολίτης. Όσοι και όσες παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια τη σκηνοθετική πορεία της Σοφίας Καραγιάννη, ποτέ δεν περιμένουμε τίποτα λιγότερο απ’ ό,τι βλέπουμε κι όμως πάντα απολαμβάνουμε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι περιμέναμε.
Για την είσοδό τους στην παράσταση οι θεατές πρέπει να επιδεικνύουν είτε πιστοποιητικό πλήρους εμβολιασμού είτε πιστοποιητικό νόσησης. Το Θέατρο τηρεί όλους τους ισχύοντες κανόνες προστασίας από την εξάπλωση του COVID-19. Η τήρηση των ατομικών μέτρων προστασίας των θεατών είναι υποχρεωτική κατά την προσέλευσή τους και κατά την παραμονή τους στον χώρο του Θεάτρου.
Ο Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος είναι γνωστός για το πολύπλευρο ταλέντο του, την ικανότητά του να παίζει πολλά όργανα –εξ ου και ο χαρακτηρισμός «Άνθρωπος-Ορχήστρα»– και τη συνεργασία του με καταξιωμένους καλλιτέχνες ως μουσικός, τραγουδιστής, τραγουδοποιός και ηθοποιός. Πνεύμα δημιουργικό και ανήσυχο, φέτος τον χειμώνα στήνει τον δικό του Θίασο Σκιών και ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα με έναν εξίσου πληθωρικό και σαρωτικό λαϊκό ήρωα: τον Καραγκιόζη!
Στην παράσταση «Ο Καραγκιόζης στο Ωδείο», ο Καραγκιόζης καλείται να στήσει –τι άλλο;– ένα Ωδείο και ο Αλκιβιάδης βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τα μουσικά όργανα μέσα από τους αγαπημένους ήρωες της λαϊκής μας παράδοσης με ζωντανή μουσική και φρέσκια ματιά. Ο μπαρμπα-Γιώργος, ο Μορφονιός, ο Νιόνιος, ο Σταύρακας και τα Κολλητήρια, όλοι θέλουν να συμμετέχουν και να διδάξουν κι αυτοί στο ασυνήθιστο αυτό Ωδείο, καταλήγοντας να τραγουδάνε όλοι μαζί: παιδιά, γονείς και φιγούρες σαν μια παρέα.
