Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 2018

«“Στα ξένα Έλληνας και στην Ελλάδα ξένος” ο Λευτέρης Ελευθερίου» της Ράνιας Μπουμπουρή

Η παράσταση Στα ξένα Έλληνας και στην Ελλάδα ξένος του Θανάση Σκρουμπέλου, σε σκηνοθεσία Γιώργου Σουξέ, με τον Λευτέρη Ελευθερίου, ανέβηκε πρώτη φορά την περασμένη θεατρική σεζόν προκαλώντας ιδιαίτερη αίσθηση.

Η υπόθεση τοποθετείται στη δεκαετία του ’60: οι πληγές του Εμφυλίου νωπές, βία, αγριότητες και παρακράτος –δολοφονία Λαμπράκη το ’63, δολοφονία του φοιτητή Πέτρουλα το ’65–, η κοινωνία χωρισμένη σε νικητές και ηττημένους. Η οικογένεια του Στάμου, του πρωταγωνιστή, ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Ο πατέρας του, κομμουνιστής παλαιάς κοπής, με ατσάλινη δύναμη απέναντι στους Ναζί και τους δωσίλογους στη διάρκεια του πολέμου, κι ύστερα με ατσάλινη αντοχή στην εξορία και τη φυλακή, αρνείται να υπογράψει δήλωση μετανοίας. Επίσης, αρνείται οποιαδήποτε βοήθεια από συγγενείς που ανήκουν στο άλλο στρατόπεδο. Και λιώνει φυλακισμένος ως πολιτικός κρατούμενος. Με τη στάση του αυτή, όμως, καταδικάζει τη γυναίκα και τα δυο τους παιδιά στην ανέχεια και στην απομόνωση. «Νόμιζα ότι ήταν άνθρωπος, αλλά είναι γρανίτης», θα πει η γυναίκα του, ενώ με πίκρα ένας θείος δηλωσίας: «Ο Μαρξ μάς άνοιξε τα μάτια και μας έκλεισε τα σπίτια».

Ο Στάμος, που βλέπει ότι το όνειρό του να γίνει δάσκαλος είναι ανεδαφικό στις συνθήκες αυτές, φεύγει μετανάστης στη Γερμανία, όπου βρίσκει δουλειά εργάτης σε ανθρακωρυχείο και νοικιάζει ένα δωμάτιο σε πανσιόν για μετανάστες. Δουλειά δύσκολη, ζωή δύσκολη γεμάτη στερήσεις, για να στέλνει δύο βδομαδιάτικα στην Ελλάδα – ένα για τις σπουδές της αδερφής, ένα για τις ανάγκες της μάνας και τα έξοδα του πατέρα στη φυλακή. Τις ώρες που περνά στο δωμάτιο, η μόνη του αναψυχή, όπως και η μόνη του επαφή με την πατρίδα, είναι το ραδιόφωνο και η εκπομπή για τους μετανάστες στα βραχέα, με αφιερώσεις και τραγούδια – και τη φωνή του Καζαντζίδη. Που ο Στάμος τον αγαπά πολύ από παλιά, κι ας του ’λεγε ο πατέρας του να μην ακούει τραγουδιστές που δεν έχουν ταξική συνείδηση: «Αυτοί, παιδί μου, είναι λούμπεν!» Ο Καζαντζίδης είχε πιάσει τον παλμό του Στάμου προτού ξενιτευτεί, αλλά τώρα στην ξενιτιά ο Καζαντζίδης έχει γίνει η ανάσα του νεαρού. Και ο σύνδεσμός του με τη φράου Γκρίτε, που στην αρχή ενοχλούνταν με τα τραγούδια του Έλληνα. Και ο σύνδεσμός του με τον Μαχμούτ, τον Αφρικανό μετανάστη του υπογείου…

Μέσ’ από την αφήγηση του Στάμου, ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας η νεότερη ελληνική ιστορία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο –ο πατέρας του Στάμου ήρθε στην Ελλάδα εξάχρονο προσφυγάκι απ’ τον Πόντο– και μέχρι τη Χούντα. Η ιστορία όπως την έχουν βιώσει όχι μόνο οι ίδιοι οι ηττημένοι του Εμφυλίου –και, λογοτεχνικά, όπως την έχουμε διαβάσει στα βιβλία του Μίσσιου, του Λουντέμη, του Καζαντζάκη– αλλά με εστίαση στις συνέπειες για τα παιδιά και τις οικογένειές τους – πιο κοντά, από αυτή την άποψη, στο Πού ’ναι η μάνα σου, μωρή; της Πέτρουλα. Η υπόθεση βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, όπως και η προβολή εικόνων-βίντεο, στη διάρκεια της παράστασης, που είναι από αρχειακό υλικό της εποχής.

Η ιστορία που έχει ν’ αφηγηθεί είναι σκληρή, όμως καταφέρνει τις κατάλληλες στιγμές ν’ αποφορτίσει την ατμόσφαιρα με άνεση, για να την ηλεκτρίσει ξανά με όλ’ αυτά που έχει να πει. Η σωστή, εκφραστική του φωνή τον βοηθά στα σημεία όπου τραγουδά μαζί με τον Καζαντζίδη, ή τραγουδά Καζαντζίδη, ή πιάνει ένα ηπειρώτικο μοιρολόι.

Ο Λευτέρης Ελευθερίου δοκιμάζεται εδώ σε έναν ρόλο ιδιαίτερα απαιτητικό. Η ιστορία που έχει ν’ αφηγηθεί είναι σκληρή, όμως καταφέρνει τις κατάλληλες στιγμές ν’ αποφορτίσει την ατμόσφαιρα με άνεση, για να την ηλεκτρίσει ξανά με όλ’ αυτά που έχει να πει. Η σωστή, εκφραστική του φωνή τον βοηθά στα σημεία όπου τραγουδά μαζί με τον Καζαντζίδη, ή τραγουδά Καζαντζίδη, ή πιάνει ένα ηπειρώτικο μοιρολόι. Με το ίδιο αυτό ρούχο που φορά, μεταμορφώνεται από τον Στάμο στον πατέρα του πίσω από τα κάγκελα της φυλακής, στον Ηπειρώτη φίλο του που ρίχνει μαύρη πέτρα πίσω του φεύγοντας απ’ το χωριό, στον Μαχμούτ που ρίχνει μαύρη πέτρα πίσω του φεύγοντας απ’ τη χώρα του και τα βάρβαρα ήθη της. Τσαλακώνεται, πονά, εξουθενώνεται, κι ύστερα πάλι, φρέσκος και σφριγηλός, θυμάται μια άλλη ιστορία, που τον πάει σε μονοπάτια όλο φως. Σηκώνει πάνω του άξια το βάρος όλης της παράστασης, όπου μικρά μόνο περάσματα κάνει ο επίσης εξαιρετικός Γιώργος Σουξές.

Ο θεατρικός μονόλογος είναι πάντα δύσκολη υπόθεση κι έχει πάντα τον χαρακτήρα της εκμυστήρευσης. Ο ηθοποιός παρουσιάζει την ιστορία του φωτίζοντας τις πτυχές που περισσότερο τον στιγμάτισαν, τον χάραξαν, τον τσάκισαν ή τον ατσάλωσαν, τον έφεραν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στην τωρινή του κατάσταση. Κι ανοίγει τα χαρτιά του μπροστά στο κοινό, αφήνει τους θεατές να εισχωρήσουν σε μύχιες σκέψεις του, σε προβληματισμούς, σε συναισθήματα, στον εσωτερικό του κόσμο. Ξεγυμνώνει το είναι του χωρίς φτιασίδια. Σε όλ’ αυτά ο Λευτέρης Ελευθερίου ήταν υποδειγματικός.

Μια μικρή ένσταση μόνο στη διάρθρωση του κειμένου, που φορές φορές γίνεται κάπως κραυγαλέο –«Θέλω μια χώρα με αξιοπρέπεια, που όταν λέει “όχι” να εννοεί “όχι” και όταν λέει “ναι” να εννοεί “ναι”»– και αναλυτικό, ακόμα και διδακτικό, ενώ ο θεατρικός μονόλογος σηκώνει περισσότερη εσωτερικότητα και υπαινιγμό. Είναι όμως, σε κάθε περίπτωση, μια παράσταση που συνομιλεί ποικιλοτρόπως με το σήμερα και αξίζει να την παρακολουθήσει κανείς. Για τις νεότερες γενιές, μάλιστα, θα λέγαμε ότι είναι χρήσιμη και διαφωτιστική.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σκηνοθεσία & Θεατρική προσαρμογή: Γιώργος Σουξές

Κείμενο: Θανάσης Σκρουμπέλος

Σκηνικά – Κουστούμια: Άννα Μαχαιριανάκη

Κινησιολογία: Βάσια Aγγελίδου

Σχεδιασμός φωτισμών: Κατερίνα Μαραγκουδάκη

Ηχητικά εφέ: Γιώργος Ζιώτας

Βοηθός σκηνοθέτη: Ίρις Τσιμπρή

Φωτογραφίες: Γιούλη Γεωργαντίδου

Σχεδιασμός αφίσας: Νίκος Γουζιλόπουλος

Επικοινωνία – Δημόσιες σχέσεις: Χρύσα Ματσαγκάνη

Οργάνωση παραγωγής: Χρυσάνθη Γεωργαντίδου