Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας του Ζίγκμουντ Φρόιντ, σε μετάφραση Γιώργου Σαγκριώτη, από τις Εκδόσεις Μίνωας (Πρώτη έκδοση: Μάιος 2015)
Γράφει η Ράνια Μπουμπουρή
Ανάμεσα στα βιβλία που αποτελούν σημεία αναφοράς στη διεθνή βιβλιογραφία, συγκαταλέγεται ασφαλώς το έργο Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας του Ζίγκμουντ Φρόιντ. Τι έχει να πει ένα βιβλίο γραμμένο το 1930 στον αναγνώστη του σήμερα; Την απάντηση δίνει το ίδιο το έργο σελίδα τη σελίδα, αλλά και συνοπτικά ο Ματθαίος Γιωσαφάτ στον διαφωτιστικό του πρόλογο: «Γι’ αυτό και το βιβλίο αυτό είναι και θα παραμείνει επίκαιρο, γιατί κρατά μπροστά στον άνθρωπο έναν καθρέφτη μέσα στον οποίο μπορεί να δει όλα τα καλά και όλα τα κακά της ύπαρξής του κατά τη διάρκεια της μακραίωνης, μεγαλειώδους πορείας του προς τον πολιτισμό που δημιούργησε» (σελ.14). Στον πρόλογο δίνονται συνοπτικά και οι έννοιες του Προεγώ (η έδρα των ενστίκτων στον παλαιοεγκέφαλο), του Υπερεγώ (η έδρα των κανόνων της κοινωνικής συμπεριφοράς στον νεοεγκέφαλο) και του Εγώ (το τρίτο όργανο της ψυχικής ζωής, όπου γίνεται η λογική επεξεργασία των ενορμήσεων του Προεγώ και των επιδράσεων του Υπερεγώ).
Ο Φρόιντ αρχίζει το παρόν έργο εξετάζοντας την πηγή του θρησκευτικού αισθήματος, ενώ είναι γνωστή η θέση του, την οποία επαναλαμβάνει στο δεύτερο κεφάλαιο, ότι: «Σαν μια τέτοια μαζική παράνοια θα πρέπει να χαρακτηρίσουμε και τις θρησκείες της ανθρωπότητας. Φυσικά όποιος συμμερίζεται την παράνοια ποτέ δεν την αναγνωρίζει» (σελ.45). Κατόπιν, απαριθμεί τις κυριότερες μεθόδους με τις οποίες οι άνθρωποι προσπαθούν να κατακτήσουν την ευτυχία κρατώντας την οδύνη μακριά απ’ τη ζωή τους, επισημαίνοντας βέβαια ότι όλοι είμαστε πιο ευάλωτοι απέναντι στην οδύνη όταν αγαπάμε και ότι φτάνουμε στην απώτατη δυστυχία όταν χάσουμε το αγαπημένο μας πρόσωπο ή την αγάπη του. Και πάλι για τη θρησκεία: «Η τεχνική της [για να κερδίσει κανείς την ευτυχία και ν’ απομακρυνθεί απ’ την οδύνη] συνίσταται στην υποβάθμιση της αξίας της ζωής και στην παρανοϊκή παραμόρφωση της εικόνας του πραγματικού κόσμου, κάτι που έχει ως προϋπόθεση την καταπτόηση της νοημοσύνης» (σελ.51).
Κατόπιν, αναλύοντας την έννοια του πολιτισμού, ο Φρόιντ υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος γίνεται νευρωτικός διότι δεν μπορεί να αντέξει τον βαθμό της στέρησης που του επιβάλλει η κοινωνία υπηρετώντας τα πολιτισμικά ιδεώδη της, ενώ η εξουσία επί του χώρου και του χρόνου, όπως και η υποταγή των φυσικών δυνάμεων –τα κύρια γνωρίσματα τα πολιτισμού– δεν αυξάνουν τον βαθμό ευχαρίστησης που οι άνθρωποι προσδοκούν από τη ζωή. Και ποια θέση έχει η ομορφιά στον πολιτισμό μας; Αν και δεν φαίνεται κάποια σαφής χρησιμότητά της, αν και δεν μπορεί να διακρίνει κανείς την αναγκαιότητά της για τον πολιτισμό, εντούτοις δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από αυτόν.
Αναλύοντας τις έννοιες της γενετήσιας ορμής, του έρωτα, της αγάπης και των ταμπού υπό το πρίσμα του πολιτισμού, παρουσιάζει πώς η σεξουαλική στέρηση προκαλεί καταπίεση και δυσφορία. Επίσης, συμπεραίνει ότι η πολιτισμική εξέλιξη δείχνει τον αγώνα μεταξύ έρωτα και θανάτου, δηλαδή ορμής της ζωής και ορμής της καταστροφής, έτσι όπως ο αγώνας αυτός διεξάγεται στο ανθρώπινο είδος. «Ο πολιτισμός αντιμετωπίζει λοιπόν την επικίνδυνη επιθετική τάση του ατόμου εξασθενίζοντάς την, αφοπλίζοντάς την, αναθέτοντας την επιτήρησή της σε μια αρχή στο εσωτερικό του, η οποία μοιάζει με κατοχική δύναμη σε κατακτημένη πόλη» (σελ.115).
Κι ας κλείσουμε την παρουσίαση αυτή με ένα από τα ερωτήματα που απασχολούν τον Φρόιντ προς το τέλος της πραγματείας του: Αν –και σε ποιον βαθμό– θα κατορθώσει η εξέλιξη του πολιτισμού να ελέγξει τη διασάλευση της κοινής ζωής που προκαλεί η ανθρώπινη ορμή καταστροφής και αυτοεξόντωσης; Πλούσια τροφή για σκέψη σε μια προσεγμένη και καλαίσθητη έκδοση.
Βρείτε το βιβλίο εδώ
--------------------
Άλλη ενδιαφέρουσα πρόταση από την κατηγορία των δοκιμίων στον ίδιο εκδοτικό οίκο: Άκου, Ανθρωπάκο! του Βίλχελμ Ράιχ (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, 2014). Βρείτε το εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου