Στον θαυμαστό κόσμο του παιδικού βιβλίου | In the wonderland of children's books: «Μπέρτολτ Μπρεχτ: “Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν”» της Ράνιας Μπουμπουρή

Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου 2018

«Μπέρτολτ Μπρεχτ: “Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν”» της Ράνιας Μπουμπουρή

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956), στην πρώτη του απόπειρα για τη δημιουργία αυτού που αργότερα θα ονομαστεί «επικό θέατρο», στο έργο Ο άντρας είναι άντρας (1924-1926), σημειώνει: «Το επικό έργο είναι ένα οικοδόμημα που πρέπει να βλέπεται λογικά και μέσα στο οποίο πρέπει να κλειστούν διάφορα γεγονότα. Ο ηθοποιός οφείλει να δείξει ένα γεγονός δείχνοντας τον εαυτό του και δείχνεται ο ίδιος δείχνοντας το γεγονός. Αλλά, παρόλο που οι δύο αυτοί σκοποί συμπίπτουν, δεν πρέπει να φτάνουν στο σημείο η αντίθεση ανάμεσά τους να εξαφανίζεται». Και για να φτάσει από εκεί στον Καλό άνθρωπο του Σετσουάν (1938-1943), μεσολάβησαν –μεταξύ άλλων σημαντικών θεατρικών έργων και δοκιμίων– τα εμβληματικά του έργα Η όπερα της πεντάρας, Άνοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόνι, Η Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της. Με το επικό θέατρο ο Μπρεχτ άνοιξε ένα καινούργιο κεφάλαιο στη θεατρική δημιουργία: η σκηνή δεν είναι ο χώρος όπου ξετυλίγεται η δράση, αλλά ο χώρος όπου ο συγγραφέας αφηγείται και παρουσιάζει ορισμένα γεγονότα, ενώ οι συγκρούσεις του έργου δεν αποβλέπουν στη συμμετοχή του θεατή και στη συναισθηματική του κινητοποίηση – ο θεατής πρέπει να είναι αμέτοχος, ένας παρατηρητής που με την κριτική του σκέψη θα καταλήγει σε μια δική του άποψη και θέση απέναντι στα γεγονότα.

Σύμφωνα με την υπόθεση του έργου Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν, λοιπόν, τρεις θεοί κατεβαίνουν στη γη με σκοπό να βρουν καλούς ανθρώπους, ώστε να δικαιολογήσουν τη θεϊκή ύπαρξή τους. Η περιπλάνησή τους και η άκαρπη αναζήτησή τους τελικά τούς οδηγεί στο Σετσουάν, στην Κίνα, όπου ανακαλύπτουν τον μοναδικό καλό άνθρωπο του κόσμου: μια πόρνη, τη Σεν Τε – είναι η μόνη που ανοίγει το φτωχικό της για να τους φιλοξενήσει. Οι θεοί την ανταμείβουν πλουσιοπάροχα, ώστε ν’ αφήσει την πορνεία, κι εκείνη πράγματι αλλάζει ζωή και ανοίγει ένα καπνοπωλείο. Γύρω της όμως μαζεύονται παρασιτικά ένα σωρό άνθρωποι που την εκμεταλλεύονται και, προκειμένου να τους αντιμετωπίσει, η Σεν Τε εφευρίσκει ένα σκληρό alter ego, τον δήθεν ξάδελφό της Σουί Τα, παίρνοντας τη μορφή του όποτε οι περιστάσεις το απαιτούν. Όταν όμως μπαίνει στη ζωή της ο έρωτας, ή μάλλον η ερωτική απογοήτευση, κι ετοιμάζεται να έρθει στον κόσμο ένα παιδί, η μεταμόρφωση του θύματος εκμετάλλευσης Σεν Τε στον θύτη εκμεταλλευτή Σουί Τα τείνει να γίνει μόνιμη…

Πρόκειται πάντως για μια πλούσια παράσταση, εκρηκτική ακόμα και στις πιο ήσυχες στιγμές της, με σταθερή σκηνοθετική άποψη, που συχνά παραπέμπει σε θέατρο δρόμου.

Ο Μπρεχτ, επηρεασμένος από το παραδοσιακό κινεζικό θέατρο –μαγεύτηκε από τον Μέι Λανφάνγκ στην Όπερα του Πεκίνου στη Μόσχα, το 1935–, επιλέγει να παρουσιάσει ένα απλό στη βάση του παραμύθι τοποθετημένο στην Άπω Ανατολή, με άξονα την προαιώνια σύγκρουση του καλού με το κακό. Με τη διαφορά, βέβαια, ότι δεν θέτει όρους θεολογικούς ή μεταφυσικούς στη σύγκρουση αυτή, αλλά ξεκάθαρα οικονομικούς: «Πώς μπορείς να είσαι καλός, όταν όλα γύρω σου είναι τόσο ακριβά;» ρωτά η Σεν Τε τους θεούς, που την επικρίνουν επειδή είναι πόρνη. Το καλό και το κακό είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις οικονομικές συνθήκες που επικρατούν και εντοπίζονται στα κίνητρα του καθενός –η άδολη αγάπη ή το συμφέρον– και στις εκφάνσεις τους – μοίρασμα κι αλληλεγγύη στην πρώτη περίπτωση, βία και εκμετάλλευση στη δεύτερη.

Η σπουδαία σύλληψη του Μπρεχτ να δώσει διπλή προσωπικότητα στον πρωταγωνιστικό ρόλο –η φιλεύσπλαχνη Σεν Τε / ο άσπλαχνος Σουί Τα– καθιστά τον ρόλο αυτό φοβερά απαιτητικό. Εδώ η Πέγκυ Τρικαλιώτη αποδεικνύεται εξαιρετική επιλογή: η γλυκύτητα του προσώπου της ως Σεν Τε, η δοτικότητα που πλημμυρίζει κάθε έκφρασή της, οι απαλές κινήσεις του σώματός της, όλ’ αυτά αλλάζουν μέσα σε μια στιγμή μπροστά στα μάτια του κοινού – η ψυχρή έκφραση του Σουί Τα, σαν παγερή μάσκα, το σκληρό του βάδισμα, η άκαμπτη στάση του σώματος και οι απότομες κινήσεις δεν θυμίζουν σε τίποτα τη Σεν Τε. Οι μόνες χαραμάδες απ’ όπου περνά λίγη ψυχή είναι αυτές που ανοίγει ο έρωτας – αλλά έρχεται μεμιάς η απογοήτευση και τις ξανακλείνει ερμητικά.

Η στιβαρή ερμηνεία της Τρικαλιώτη είναι ο κεντρικός άξονας της καλοκουρδισμένης μηχανής που αποτελεί η παράσταση αυτή. Η εισαγωγή είναι πολύ δυνατή, με τον Βανγκ τον νερουλά να εισάγει το κοινό στην ιστορία – θαυμάσιος ο Γεράσιμος Σκαφίδας, ο πάμφτωχος νεροκουβαλητής με το σκυφτό από το βάρος και την ανέχεια κορμί του, αλλά με το λαμπερό βλέμμα και τη σβελτάδα στην κίνηση, γεμίζει τη σκηνή με την παρουσία του κι ακόμα περισσότερο στη συνέχεια, όταν παίζει με το χτυπημένο του χέρι. Ο Βανγκ υποδέχεται στο Σετσουάν τους τρεις θεούς: Γιάννη Καλατζόπουλο, Κωνσταντίνο Κάππα και Αλκιβιάδη Κωνσταντόπουλο, μια τριάδα παράταιρη εξωτερικά και γι’ αυτό πολύ ενδιαφέρουσα, που ελαφραίνει το κλίμα με το χιούμορ της. Ο Γιάννης Καλατζόπουλος, παλιός κι αγαπημένος ηθοποιός, με σωστή φωνή στο τραγούδι, είναι απολαυστικός και στον ρόλο του μαραγκού και του αστυφύλακα – και, όπως οι περισσότεροι ηθοποιοί, βρίσκεται σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της παράστασης επί σκηνής. Ο Κωνσταντίνος Κάππας, που ως θεός έδωσε τη λύση στη Σεν Τε, ως «από μηχανής θεός», δηλαδή με τον ρόλο του πλούσιου μπαρμπέρη Σαν Φου, της δίνει ξανά τη λύση όταν χρειαστεί – υπέροχος με τα ψαλίδια του στο χέρι, είτε άγριος και άδικος απέναντι στον νερουλά, είτε πράος και σαγηνεμένος σαν αντικρίζει τη Σεν Τε. Ο Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος, γνωστός περισσότερο ως μουσικός, εκπλήσσει και με τις υποκριτικές του ικανότητες –ερμηνεύει και τον ρόλο του ανιψιού και του ιερέα–, αλλά φυσικά δεν εγκαταλείπει το αντικείμενο της εξειδίκευσής του: παίζει μουσική επί σκηνής –βιολί, τρομπόνι, κιθάρα, πιάνο, μαντολίνο–, τραγουδά, δίνει κι ένα στίγμα της κατάρτισής του στις πολεμικές τέχνες. Μουσική επί σκηνής παίζουν, σημειωτέον, όλοι οι ηθοποιοί: πιάνο, ηλεκτρικό μπάσο, μεταλλόφωνο, καχόν, μελόντικα, ντέφι. Η Βαλέρια Δημητριάδου, που εμφανίζεται αρχικά απειλητική με το ακορντεόν της, κερδίζει το κοινό με την επιβλητική της παρουσία ως κυρία Γιανγκ, γυναίκα του Μα Φου ή πόρνη. Ταιριαστό δίδυμο με την Μπέτυ Αποστόλου, που ερμηνεύει άξια σε όλη τη διάρκεια της παράστασης τη χήρα Σιν –κομβικός ρόλος, που βρίσκεται αντίκρυ στην Σεν Τε ή στο πλάι της, σε μια ανθρώπινη διάσταση της εναλλαγής του καλού με το κακό–, με ένα μικρό διάλειμμα για τον ρόλο της «εγκύου» και της δεύτερης πόρνης.

Ποια θα πρέπει να είναι τελικά η στάση της Σεν Τε; Θα πρέπει ν’ αλλάξει χαρακτήρα ο άνθρωπος, ώστε να καταφέρει να επιβιώσει, ή θα πρέπει να προσπαθήσει ν’ αλλάξει τον κόσμο, ώστε να ζήσει καλά και όχι απλώς να επιβιώσει;

Από τις χαρακτηριστικές σκηνές του έργου, οι δυο πόρνες που προσεγγίζουν στην αρχή το κοινό, κατόπιν περιτριγυρίζουν τον αεροπόρο κι ύστερα ορμούν στη Σεν Τε – γιατί αν το κίνητρο του κακού είναι το συμφέρον, δύο από τις κινητήριες δυνάμεις του είναι το χρήμα και η λαγνεία. Κάτι που έχει εφαρμογή και στην περίπτωση του Γιανγκ Σουν, του αεροπόρου: πειστικός ως ρομαντικός αεροπόρος αλλά και υστερόβουλος καρδιοκατακτητής, ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης καταφέρνει αβίαστα να προβάλλει ένα πρόσωπο συμπαθές ή αντιπαθές, ανάλογα με τα γυρίσματα του ρόλου. Και, τέλος, μια μεγάλη κυρία του θεάτρου, η Λήδα Πρωτοψάλτη, γήινη όσο και αέρινη, σοβαρή όσο και αστεία, είναι η ιδιοκτήτρια Μι Τσου, άλλη μια περίπτωση συμφεροντολόγου ανθρώπου, ηθική όσο της επιτρέπει η οικονομική της άνεση, ανήθικη κάθε που της δίνεται η ευκαιρία και το επιτρέπουν οι συνθήκες. Έχει την αίσθηση κανείς πως με την παρουσία και την ερμηνεία της η Λήδα Πρωτοψάλτη αγκαλιάζει τους συνεργάτες της και υπογραμμίζει την ουσία του έργου. Μια μικρή ένσταση μόνο στο σημείο όπου απευθύνεται στο κοινό, προς το τέλος της παράστασης, και το οποίο θα μπορούσε ίσως να είχε παραλειφθεί, καθώς τα μηνύματα του έργου είναι ξεκάθαρα.

Πρόκειται πάντως για μια πλούσια παράσταση, εκρηκτική ακόμα και στις πιο ήσυχες στιγμές της, με σταθερή σκηνοθετική άποψη, που συχνά παραπέμπει σε θέατρο δρόμου. Παρότι διαρκεί δύο ώρες γεμάτες δεν είναι κουραστική, ίσως λόγω της ζωντανής μουσικής –η οποία έχει γραφτεί από τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου ειδικά για την παράσταση αυτή–, ίσως κι επειδή η σκηνή είναι ξέχειλη από την ενέργεια των ηθοποιών και την απολύτως ταιριαστή μεταξύ τους χημεία.

«Κανείς δεν μπορεί να παραμείνει καλός, αν δεν μπορεί να ξοδέψει την καλοσύνη του», μας λέει διά στόματος Σεν Τε ο Μπρεχτ, που –ας το επαναλάβουμε– δεν ενδιαφέρεται να μας κάνει να τη συμπονέσουμε, αλλά να σταθούμε κριτικά απέναντί της και απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Άλλωστε, το κοινό καλείται να δώσει την απάντηση: Ποια θα πρέπει να είναι τελικά η στάση της Σεν Τε; Θα πρέπει ν’ αλλάξει χαρακτήρα ο άνθρωπος, ώστε να καταφέρει να επιβιώσει, ή θα πρέπει να προσπαθήσει ν’ αλλάξει τον κόσμο, ώστε να ζήσει καλά και όχι απλώς να επιβιώσει; Και την απάντηση δεν θα τη δώσουμε μες στο θέατρο, αλλά στην καθημερινή μας ζωή.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Νικορέστης Χανιωτάκης

Δραματολογική συνεργασία – Στίχοι: Μαριλένα Παναγιωτοπούλου

Σκηνικά – Κοστούμια: Άννα Μαχαιριανάκη

Πρωτότυπη μουσική: Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Μουσική διδασκαλία – Ενορχηστρώσεις: Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος

Επιμέλεια κίνησης – Χορογραφίες: Ειρήνη Ερωφίλη Κλέπκου

Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα

Βοηθός σκηνοθέτη: Τόνια Καζάκου

Οργάνωση και διεύθυνση παραγωγής: Αναστασία Γεωργοπούλου

Βοηθός παραγωγής: Έμα Μαυρέλη

Φωτογραφίες: Αγγελική Κοκκοβέ

Προβολή – Επικοινωνία: Brainco S.A.

Παίζουν: Πέγκυ Τρικαλιώτη, Λήδα Πρωτοψάλτη, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Γεράσιμος Σκαφίδας, Κωνσταντίνος Κάππας, Μπέτυ Αποστόλου, Γιάννης Καλατζόπουλος, Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος, Βαλέρια Δημητριάδου.

Ημέρες/ώρες παραστάσεων:

Από Παρασκευή 2 Νοεμβρίου 2018 έως 27 Ιανουαρίου 2019, κάθε Τέταρτη στις 19:00, Πέμπτη στις 21:15, Παρασκευή στις 21:15, Σάββατο στις 19:00, Κυριακή στις 19:00

*Επιπλέον παραστάσεις: Τρίτη 25 Δεκεμβρίου στις 21:15, Τρίτη 1 Ιανουαρίου στις 21:15

Διάρκεια: 120 λεπτά

Τιμές εισιτηρίων:

ΤΕΤΑΡΤΗ-ΠΕΜΠΤΗ

Κανονικό: 16 ευρώ

Μειωμένο (φοιτητές, μαθητές, εκπαιδευτικοί, συνταξιούχοι): 12 ευρώ

ΟΑΕΔ: 10 ευρώ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ-ΣΑΒΒΑΤΟ-ΚΥΡΙΑΚΗ

Κανονικό: 18 ευρώ

Μειωμένο (φοιτητές, μαθητές, εκπαιδευτικοί, συνταξιούχοι): 14 ευρώ

ΟΑΕΔ: 10 ευρώ

Ειδική τιμή προπώλησης: 14 ευρώ (έως την προηγούμενη ημέρα κάθε παράστασης)