Μάρτιος 2017. Νεαρή μητέρα από τη Φιλοθέη ακούει την 14χρονη κόρη της, μαθήτρια της Γ’ Γυμνασίου να της αφηγείται τις εντυπώσεις της από το χορό ιδιωτικού σχολείου. «Ξέρεις αυτό που κάνουν πλέον πολλά αγόρια είναι να σε πλησιάζουν και να σου προτείνουν να φασωθείτε, μόνο όμως για τη διάρκεια του χορού. Μετά, είναι σαν να μη συνέβη τίποτα. Είναι όπως το οne night stand που κάνετε εσείς οι μεγάλοι».
Οι γονείς των εφήβων της κρίσης συνεχίζουν να ανταλλάσσουν ιστορίες τρόμου για την πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα των σημερινών παιδιών, για εξωτικές και ανοίκειες σε αυτούς πρακτικές που τους βρίσκουν (τους γονείς) παντελώς ανοχύρωτους. Την ίδια στιγμή, τα παιδιά (όντως) εξακολουθούν να σεξουαλικοποιούνται πρόωρα μέσα από τα media αλλά και τη νεοαφιχθείσα, ανεξέλεγκτα προσβάσιμη, τεχνολογία (Facebook, Snapchat, sexting, revenge porn, οnline πορνό κ.ο.κ). Όχι βέβαια μόνο στην Ελλάδα. Σύμφωνα π.χ. με έρευνα του 2008 του Νational Campaign to Prevent Unplanned Pregnancy , το 20% των Αμερικανίδων ηλικίας 13 έως 19 ετών είχαν στείλει μέσω κινητού ημίγυμνες ή τελείως γυμνές ή με σεξουαλικά υπονοούμενα φωτογραφίες τους. Μόνο που στην Ελλάδα από sex education, γιοκ, καπούτ, τίποτα, είμαστε σταθερά στο μηδέν. Θέμα βραδυφλεγές, θέμα ταμπού, που καλό είναι μην το αγγίζεις, για να μην σκάσει στα χέρια σου.
Όσον αφορά στα ελληνικά σχολεία, το χρόνιο έλλειμμα σεξουαλικής αγωγής μοιάζει να διαιωνίζεται στο διηνεκές. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι πρόσφατα το καυτό ντιμπέιτ ήταν αν το κεφάλαιο της Αναπαραγωγής του Ανθρώπου στο μάθημα της Βιολογίας θα συμπεριληφθεί στη διδακτέα ύλη της Α’ ή της Β’ Γυμνασίου (μήπως και τα παιδιά με τα iPhone 7 υπό μάλης δεν είναι αρκετά ώριμα να ακούσουν πώς επιτέλους αναπαράγεται το καταραμένο είδος). Όσο για τις κατά καιρούς εξαιρετικά φιλότιμες προσπάθειες –όπως τα βιβλία Αγωγής Υγείας «Σεξουαλική Αγωγή-Διαφυλικές Σχέσεις» για μαθητές 11-14 ετών και για εφήβους 15-18 ετών του 2000– σκοντάφτουν είτε σε ανερυθρίαστα υποκριτικούς «συντηρητικούς κύκλους» (π.χ. συλλόγους γονέων που φοβούνται ότι η ενημέρωση για τη σεξουαλική δραστηριότητα εξωθεί στη σεξουαλική δραστηριότητα) είτε στην Εκκλησία η οποία ενίοτε τις αφορίζει ως υπαγορευόμενες «εκ του πονηρού» με αποτέλεσμα να σαπίζουν στις αποθήκες του υπουργείου Παιδείας.
Έτσι, το όλο ζήτημα επαφίεται κατά κανόνα σε λίγους προοδευτικούς δασκάλους και καθηγητές που αναλαμβάνουν να προσεγγίσουν τα απαγορευμένα θέματα π.χ. στο πλαίσιο του προγράμματος Αγωγή Υγείας, το οποίο λαμβάνει χώρα μετά το τέλος του διδακτικού ωαρίου (και είναι προαιρετικό για τους μαθητές). Χαρακτηριστικό το παράδειγμα εξαιρετικής ευαισθησίας δασκάλας σε δημόσιο δημοτικό σχολείο του κέντρου της Αθήνας που πήρε την πρωτοβουλία να ενημερώσει τα παιδιά της Δ’ τάξης για τις αλλαγές που συντελούνται καθ’ οδόν προς την εφηβεία. Η εκπαιδευτικός δεν δίστασε να οργανώσει και χωριστή συνάντηση με τους γονείς και να τους ζητήσει να ενημερώσουν τα παιδιά τους –και τα κορίτσια και τα αγόρια– για την έμμηνο ρύση. Όπως εξήγησε, την πρωτοβουλία αυτή ενεργοποίησε μια τραυματική εμπειρία σε προηγούμενο σχολείο όπου είχε εργαστεί: μια 11χρονη μαθήτριά της είχε πέσει θύμα ανηλεούς bullying από συμμορία αγοριών που έμαθαν ότι έχει περίοδο.
otmi-diy-blog-1.jpg
Στην Ινδονησία δοκιμάστηκε ένα app σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Εδώ, στο παιχνίδι Μάντεψε την Εικόνα, τα παιδιά μαθαίνουν το wet dream.
Και δίπλα στην απαθή αποδοχή της απουσίας ενός οργανωμένου υποχρεωτικού προγράμματος σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα ελληνικά σχολεία, το υποκριτικό σοκ και το φαρισαϊκό δέος μπροστά στο ρεκόρ των αμβλώσεων. Οι αμβλώσεις στην Ελλάδα υπολογίζονται κατά προσέγγιση (διότι πρόκειται για μια σαφώς θολή στατιστικά ζώνη) στις 100.000 με 150.000 τον χρόνο, με το το 20-25% αυτών να αφορούν κορίτσια κάτω των 16 ετών (στοιχεία που ανακοινώθηκαν προ ολίγων εβδομάδων σε συνέντευξη Τύπου στο πλαίσιο του 6ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Γυναικολογικής Ενδοκρινολογίας).
Την ίδια στιγμή, ουδείς ασχολείται με το να διδάξει εγκαίρως τις υπάρχουσες μεθόδους αντισύλληψης. Το «εγκαίρως» εδώ φέρει ιδιαίτερη βαρύτητα δεδομένου ότι σύμφωνα με στοιχεία των ΗΠΑ (2004), οι οποίες ως γνωστόν έχουν από τα υψηλότερα ποσοστά εφηβικών γεννήσεων του δυτικού κόσμου (42 γεννήσεις ανά 1.000 έφηβες), οι έφηβοι συνήθως αναζητούν αποτελεσματική προστασία και αντισύλληψη ένα έτος μετά την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας. Όπερ σημαίνει ότι το 50% των ανεπιθύμητων κυήσεων προκύπτουν το πρώτο εξάμηνο μετά την πρώτη σεξουαλική επαφή!
Στην Ελλάδα, η άγνοια περί αντισύλληψης και προστασίας είναι συχνά εκκωφαντική. Σύμφωνα με μελέτη του 2010 της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Παν/μίου Αθηνών που εδρεύει στο Νοσοκομείο Παίδων Παναγιώτη & Αγλαΐας Κυριακού σε σεξουαλικά δραστήριους εφήβους, το 10% δεν χρησιμοποιούν καμία αντισυλληπτική μέθοδο, ένα 40% χρησιμοποιούν άκρως αναξιόπιστες μεθόδους (υπολογισμός των γόνιμων ημερών ή διακεκομμένη επαφή), 50% χρησιμοποιούν προφυλακτικό και 5% το αντισυλληπτικό χάπι. Παράλληλα, σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το 52% των εφήβων αναφέρουν σεξουαλική εμπειρία εκτός της διεισδυτικής επαφής (στοματικό σεξ, κολπική επαφή χωρίς πλήρη διείσδυση κ.λπ.), τις οποίες τα νέα παιδιά συχνά προτιμούν, θεωρώντας εσφαλμένα ότι είναι safe. Κρούσματα εφήβων που εξομολογούνται σε ειδικούς «Χρησιμοποιώ προφυλακτικό, απλά τού βάζω πρώτα νερό να δω αν έχει τρύπα» ή «Δεν κάνουμε κανονικά σεξ αφού δεν έχει σπάσει ο υμένας» είναι απλά ενδεικτικά αυτής της πανδημίας αμετροεπούς άγνοιας.
Φόβος και παράνοια (και) στο σπίτι
To έλλειμμα βέβαια ξεκινάει πρωτίστως από το σπίτι. Υπερσυντηρητικοί, φοβισμένοι ή απλά αδιάφοροι γονείς αποφεύγουν τα “τζιζ” θέματα μαζί με τις στιγμές αμηχανίας, τις χαοτικές σιωπές και τον υπερκερασμό προσωπικών ταμπού που οι συζητήσεις περί αυτών συνήθως εμπεριέχουν. Στην πλειονότητά τους περιμένουν να φτάσει η κόρη ή ο γιος τους τα 15 και τα 16 για να κάνουν την επίσημη, καταναγκαστική συζήτηση περί σεξ, προφύλαξης, αντισύλληψης κ.ο.κ. («Τhe talk»). Και ας επιμένουν οι ειδικοί ότι αυτά τα θέματα, ακόμα και τα πλέον ακανθώδη, πρέπει να συζητώνται από πολύ νωρίς με τα παιδιά (από την ηλικία των 2-3 ετών), πάντα βέβαια με τον κατάλληλο για το στάδιο της ανάπτυξής τους τρόπο.
img_03121.jpg
To app Birdees προσφέρει ένα διασκεδαστικό τρόπο για να καθοδηγήσουν οι γονείς τα παιδιά τους προς την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.
Ο Κρις Νιούλιν, επικεφαλής του Νational Children's Advocacy Center, του διεπιστημονικού κέντρου για σεξουαλικώς κακοποιημένα παιδιά στις ΗΠΑ, με τον οποίο είχα την τύχη να συνομιλήσω προ δύο ετών, όταν είχε έρθει ως προσκεκλημένος του «Χαμόγελου του Παιδιού», μου είχε χαρακτηριστεί αναφέρει: «Σκεφτείτε λίγο τι ζητούν οι γονείς από τα παιδιά τους να προσέχουν σε σχεδόν καθημερινή βάση, “Πρόσεξε πώς περνάς τον δρόμο”, “Μην πλησιάζεις τον αναμμένο φούρνο” κ.ο.κ. Δεν υπάρχει απολύτως κανένα στίγμα σε αυτές τις προειδοποιήσεις αφού απώτερος στόχος είναι η ασφάλεια του παιδιού». Το ίδιο όμως συμβαίνει και με τα μέρη του σώματος που είναι «δικά» του, τη σεξουαλικότητα του και την προστασία της. Η έγκαιρη θεμελίωση ενός συνεχούς και απενοχοποιημένου διαλόγου είναι ο πιο υγιής τρόπος επικοινωνίας, αποφαίνεται ο Νιούλιν. «Διότι πετυχαίνεις τη διάνοιξη μιας διαρκούς διόδου, το παιδί αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για ένα αποδεκτό θέμα και ότι μπορεί να σε προσεγγίσει αν π.χ. κάτι το ανησυχεί ή αν κάτι του φανεί περίεργο». Με άλλα λόγια, το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης δεν μπορεί να γίνει μια και έξω. Γιατί όταν λάβει τελικά χώρα εκείνη η περίφημη «συζήτηση» είναι πια πολύ αργά. Είναι σαν να κάθεσαι να εξηγήσεις σε έναν millennial τι εστί Διαδίκτυο.
Υπάρχουν βέβαια και οι πιο «ψαγμένοι», ολίγον new age γονείς συνήθως από ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα (ακριβώς επειδή έχουν κατά κανόνα την οικονομική δυνατότητα, τον χρόνο και την ενέργεια να ασχοληθούν με ένα τέτοιο «αμήχανο» θέμα), οι οποίοι σπεύδουν να προλάβουν, ήδη από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, την post truth ενημέρωση από την κολλητή φίλη στο σχολείο, τον μεγαλύτερο ξάδελφο ή το Pornhub. Συνήθως αναζητούν τη γνώμη ειδικών και συμβουλεύονται (ή ξεφυλλίζουν μαζί με τα παιδιά τους) τα σχετικά εγχειρίδια.
Αλλά και βιβλία για ακόμη πιο προχωρημένους γονείς και εφήβους. Αναφέρω ενδεικτικά μερικές από τις απορίες που απαντώνται με αμεσότητα και γλαφυρότητα στο εγχειρίδιο 100 ερωτήσεις που δεν θα έκανες ποτέ στους γονείς σου των Ελίζαμπεθ Χέντερσον και Νάνσι Άρμστρονγκ: «Οι πλύσεις μετά την επαφή αποτρέπουν την εγκυμοσύνη;», «Μπορεί ένα αγόρι να φοράει προφυλακτικό κατά το στοματικό σεξ;», «Αιμορραγούν όλες οι κοπέλες την πρώτη φορά που κάνουν έρωτα;», «Πώς να πω στους γονείς μου την αλήθεια για τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό;»
Ειδικά για τους εφήβους, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι σε άλλες χώρες επιβεβλημένη. Λίαν εύγλωττο το βίντεο «Τι συμβαίνει με την εφηβεία»; από τη νορβηγική εκπαιδευτική σειρά Newton’s Puberty Sessions (υπάρχει υποτιτλισμένο στα αγλλικά στο YouTube και συνοδεύεται από προειδοποίηση ότι ενδέχεται να κάνει τους γονείς να νιώσουν «εξαιρετικά αμήχανα»). Η 29χρονη παρουσιάστρια Lire Janstrud δεν διστάζει όχι απλά να μιλήσει για όλα, αλλά να τα δείξει όλα, άμεσα και ακομπλεξάριστα. Ξεκινάει με τις αλλαγές στον ψυχισμό και τη διάθεση, προχωράει στο γαλλικό φιλί (κολλώντας το στόμα της σε μια δαγκωμένη ντομάτα), τις «πιπιλιές» (κολλώντας στο λαιμό της έναν σωλήνα ηλεκτρικής σκούπας) και πηγαίνει all the way, μέχρι τον αυνανισμό (δείχνοντας γκρο πλαν φωτογραφίες αιδοίου και πέους), τη διείσδυση, την χρήση του προφυλακτικού, τον οργασμό κ.ο.κ. Το τολμηρό βίντεο είναι διανθισμένο με χιούμορ, χρήσιμες πληροφορίες (π.χ. ότι στη Νορβηγία η ηλικία για τη συναίνεση στη σεξουαλική επαφή είναι τα 16) και καθησυχαστικές συμβουλές («δεν χρειάζεται να αγχώνεσαι πότε θα κάνεις σεξ, κάποια στιγμή θα συμβεί»). Στο τέλος, η Jastrud σηκώνει το πουκάμισό της για να αποκαλύψει την προχωρημένη εγκυμοσύνη της, καθώς «όλα αυτά τελικά γίνονται για να κάνεις κάποια στιγμή μωρό».
Ο δαίμονας και τα μαθήματα του online πορνό
Με το έλλειμμα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στο σχολείο και στο σπίτι να παραμένει –στην Ελλάδα τουλάχιστον– χαοτικό, η πορνογραφία έρχεται να αναλάβει σημαίνοντα ρόλο. Φτάνει να αντιληφθείς ότι στη σημερινή πολυμνημονιακή (τεχνολογικά κάμποσα βήματα πίσω από τον υπόλοιπο κόσμο) Ελλάδα μεγαλώνει η πρώτη γενιά εφήβων με απεριόριστη πρόσβαση (μέσα από smartphones, tablets κ.ο.κ.) στο online πορνό. Με όλες βέβαια τις σοβαρές επιπτώσεις που μπορεί να υπάρξουν για την ψυχοκοινωνική υγεία τους και τη μελλοντική σεξουαλική υγεία τους. Και όμως γονείς και εκπαιδευτικοί όχι απλά δεν τούς ενημερώνουν αλλά προσποιούνται ότι το πορνό και τα 800 εκατομμύρια porn sites απλά δεν υπάρχουν ή ότι τα δικά τους παιδιά αποκλείεται να διασταυρωθούν ποτέ με τέτοια διαδικτυακή σαβούρα.
Την ίδια στιγμή, οι στατιστικές αποκαλύπτουν ότι η μέση ηλικία κατά την οποία ένα παιδί εκτίθεται για πρώτη φορά σε πορνογραφικό υλικό είναι πάνω κάτω τα 11-13 χρόνια. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας σε εφήβους της Αττικής το 2012, περίπου 1 στους 5 ανέφεραν ότι χρησιμοποιούσαν ιστοσελίδες πορνογραφικού περιεχομένου (EU NET ADB 2012). Φαίνεται ότι σε αυτή τη χώρα η μαμά και ο μπαμπάς αρνούνται να αποδεχτούν ότι η εποχή του κρυμμένου κάτω από το πάπλωμα Playboy και των μικρών ωρών του RTL έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί.
Αντιθέτως, στις ΗΠΑ όπου η γενιά (με την απεριόριστη προσβασιμότητα στο πορνό) έχει ήδη ενηλικιωθεί, παρέχει πολύτιμα μαθήματα για τους κινδύνους από τον εθισμό στο διαδικτυακό σεξ από μικρή ηλικία. Εξού και τα κινήματα που εμπνέει η γενιά αυτή όπως το κίνημα του rebooting (ολική αποχή από το πορνό) και του rewiring(αποσυνδέεις τη σεξουαλικότητά σου από την οθόνη και την “επανακαλωδιώνεις” σε ένα ανθρώπινο σώμα). Από κοντά βεβαίως και τα ειδικά apps (π.χ. Τhe Brainbuddy) και τα εκπαιδευτικά βίντεο από νεαρούς αποτοξινωμένους ενηλίκους (δηλαδή πρώην εθισμένους στην online τσόντα εφήβους) που υπόσχονται να σε βοηθήσουν να ξεκολλήσεις από το YouPorn και τα συναφή sites.
Α, και μια παγκόσμια πρώτη από τη Γιούτα. Η ακραιφνώς τραμπική πολιτεία απέρριψε εσχάτως νομοσχέδιο που προωθούσε το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, επιβάλλοντας στους εκπαιδευτικούς την εμμονική διδασκαλία της αποχής και φυσικά της απαγόρευσης οιασδήποτε αναφοράς στην ομοφυλοφιλία, τις προγαμιαίες σχέσεις και –φευ! –την αντισύλληψη. Ποιος αντέδρασε σε αυτό το κύμα νεοσυντηρητικής υποκρισίας; Ένα porn site.
Το xHamster ανέλαβε μόνο του τα μαθήματα sex education. Άλλως ειπείν, όταν κάποιος κάτοικος της Γιούτα επισκεφθεί το εν λόγω site βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα pop up μήνυμα που τον ενημερώνει: «Οι κάτοικοι της Γιούτα καταναλώνουν το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν πορνογραφικό υλικό από οιαδήποτε άλλη πολιτεία, ωστόσο έχουν από τα χαμηλότερα επίπεδα σεξουαλικής αγωγής. Είμαστε εδώ για να το αλλάξουμε αυτό».
1018.png
[xHamster]
Με ένα «κλικ» το xHamster σε ανακατευθύνει αυτόματα στο κανάλι The Box του YouTube όπου δίνονται απαντήσεις σε ερωτήματα για το σεξ και τη σεξουαλικότητα.«Όσο και αν αγαπάμε το πορνό», γράφει το xHmaster, «δεν πιστεύουμε ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αξιόπιστη πηγή σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, ακριβώς όπως το Star Wars δεν θα μπορούσε ποτέ να χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστατο της Φυσικής».
Δεν είναι η πρώτη φορά που η βιομηχανία πορνό χρησιμοποιείται ως sex education εμψυχωτής. Αντί δηλαδή το πορνό να δαιμονοποιείται ή να κρύβεται κάτω από το χαλάκι (και ας είναι ο 13χρονος κολλημένος μέχρι τα ξημερώματα στο PC, εν γνώσει της μαμάς και του μπαμπά που κοιμούνται μακαρίως στο διπλανό δωμάτιο), μπαίνει εν ψυχρώ μέσα στην τάξη. Στη Δανία, όπου, ας σημειωθεί, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι υποχρεωτική από το 1970, οι δάσκαλοι δεν διστάζουν να το εξαργυρώσουν. Όπως χαρακτηριστικά διευκρίνιζε προ καιρού στον Economist ο Κρίστιαν Γκράουγκαρντ, καθηγητής Σεξολογίας στο Πανεπιστήμιο του Άαλμποργκ, «η συντριπτική πλειονότητα των αγοριών και των κοριτσιών έχουν εκτεθεί σε πορνογραφικές εικόνες ήδη από την πρώιμη εφηβεία τους. Η πορνογραφία μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί ως αφορμή για να συζητηθούν η ισότητα των δύο φύλων, το ασφαλές σεξ, η έννοια της συγκατάθεσης και το πώς μπορείς να έχεις μια ευτυχισμένη σεξουαλική ζωή στο μέλλον. Δεδομένου ότι το πορνό τους βρίσκεται παντού γύρω τους, είναι σημαντικό τα παιδιά να είναι καταναλωτές με κριτική σκέψη».
best-sex-ed-class-ever.jpg
Ίσως να είμαστε πιο ρεαλιστές.
Ίσως τελικά για να μπορέσει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση να απενοχοποιηθεί σε μια πολιτισμικά φοβική σε τέτοια θέματα χώρα, όπως η Ελλάδα, πρέπει να καταργηθεί μια βασική παρανόηση γύρω από το τι τελικά συνιστά sex education. «Η σεξουαλική αγωγή δεν αφορά μόνο την ανατομία και τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος» υπογραμμίζει η Άρτεμις Τσίτσικα, επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής και επιστημονική υπεύθυνη στη Μονάδας Εφηβικής Υγείας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Παν/μίου Αθηνών. «Αφορά μια ολόκληρη διαδικασία σχέσεων, γνώσεων και σεβασμού του δικού μας σώματος και του άλλου. Μια δυναμική και διαδραστική διαδικασία που εξελίσσεται ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο και εξατομικεύεται αυστηρά. Δεν μπορεί να εξαντλείται σε ένα “Πρόσεχε, βάλε προφυλακτικό!” Πάνω από όλα χρειάζεται μια ολιστική respect-your-body προσέγγιση που να εμπεριέχει τη συμπεριφορά στο πλαίσιο της διαφυλικής σχέσης και το σεβασμό στη διαφορετικότητα». Μακριά από ψευδοπουριτανισμούς και υπερεντατικά μαθήματα σεξουαλικής άγνοιας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου